POCZĄTKI MIASTA

Miasteczko Niemirów powstało na gruntach Wróblaczyna. Stefan Batory, nagradzając zasługi Jędrzeja Fredry z Pleszowic, położone w wojnie moskiewskiej, pozwolił przywilejem, danym pod Wielkimi Łukami w r. 1570, ażeby tenże w dobrach swych dziedzicznych Wróblaczyn nad rzekami Smerdoch i Czarna leżących, założył miasto Niemirów (Erectio oppid Niemirów ex villa Wrublaczyn ad fiuvium Smerdoch et Czarna). W dalszym ciągu obdarza król osiadających prawem magdenburskiem, uwalnia od podatków i ciężarów publicznych do lat 4, od opłaty ceł, targowego i mostowego, ustanawia skład soli z żup ruskich, zaprowadza targ we wtorek i jarmarki na św. Maryą Magdalenę i św. Jadwigę. Dobra te dostały się w r. 1615 po kądzieli Janowi ze Żmigrodu Stadnickiemu, staroście nowomiejskiemu, który tu fundował kościół. W r. 1655 lub 1656 uległo mko zniszczeniu przez pożar (czyt. Litera turnyj Svorynyk, Lwów, 1874, str. 123).

Werdum. podróżujący po Polsce w r. 1672, był w N. d. 18 kwietnia i tak pisze o tej miejscowości: „Było to niegdyś wcale zgrabne miasto, otoczone wałem z ziemi, z bramami drewnianemi. Na południe broni go jezioro, na którego brzegu wznosi się ładny zamek. Papieski kościół jest z kamienia, ruski z drzewa, ratusz także z drzewa. Miasto dziedzicznie należy do pana Żabnickiego (Stadnickiego). Czyt. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, str. 113. ”.

WOJNA POLSKO-TURECKA (1672–1676)

Dnia 7 października r. 1672 odniósł Sobieski pod N. świetne zwycięstwo nad Tatarami. Rozgromiwszy dwa zagony tatarskie pod Narolem, stanął on o świcie dnia tego pod Cieszanowem i Lubaczowem, gdzie rozbił niewielki oddział i nieczekając ruszył dalej na Radruż ku N. Pod Bruśnią zebrał wiele dzieci i bydła, które Ordyńcy w ucieczce zostawili, i dopadłszy uciekającyh pod Horyńcem i Niemirowem, tak dzielnie na nich natarł, że nieprzyjaciel „jak oczy wybrał, na pięć albo sześć szlaków, wprzód, w zad i w poprzek rzuciwszy się, jasyr, konie zdobyczne i własne bachmaty rzucając, pieszo w las, gdzie oczy niosły uciekał.” Wojsko goniło na mile pierzchających, ścieląc gęstym trupem szlaki, i odbiło dzieci, kobiet i innego ludu szlacheckiego i pospolitego do 12.000. Nazajutrz rano kazał Sobieski pozbierać dzieci, rozproszone dokoła po polach, i naznaczywszy na nie jałmużnę, odesłą je do najbliższego monasteru, a sam puścił się dalej za nieprzyjacielem (Kulczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. II, str. 1803 i list Sobieskiego do króla z pod Niemirowa). Dyaeyusz ekspedycyi wojska koronego przeciwko Tatarom (u Grabowskiego, Ojczyste Spominki, I, 192) tak pisze o tej potyczce:„... poszliśmy prosto pod Niemirów, gdzie wszystkie ich schodziły się szlaki. Przychodząc ku Oryńcom (t.j. Horyniec) doszliśmy ich odwodu, za którym nie poszliśmy, aniśmy się im pokazali, żebyśmy kosza ich nie przestrzegli. Dowiedziawszy się tedy Imp. marszałek w. kor. że kosz cały pod Niemirowem stał, komenderował przed wojskiem p. Linkiewicza z kilkaset ludzi, za któremi w też tropy postępowało wojsko. Przypadłszy owi ludzie niespodzianie na kosz nieprzyjacielski, tak go zaraz zmięszali, że rzucając wszystko, uciekać trzema szlakami poczęli, których w też tropy przypadłszy wojsko, na trzy i lepiej mile goniło, gęstym trupem ścieląc szlaki. Żywcem pod sto ich wzięto, między którymi siła znacznych murzów. Prowadził tych Tatarów Dziambetgierej sułtan, i zagony swoje koło Krzeczowa, Przemyśla, Jarosławia, Ulanowa rozpuściwszy, wiele bardzo, dusz chrześcijańskich w cieżką byli zabrani niewolę, których wszystkich ( pod 20.000 ich było) tu pod Niemirowem odgromiliśmy.”

DOKUMENTY

Z dokumentów odnoszących się do N. , możemy wymienić: Ustawy dla cechu tkackiego, podane w Dodatku do Gazety Lwowskiej z r. 1853, str. 246 i 248. Ustawy te przepisane z ustawy cechu płóciennego jaworskiego a potwierdzone przez Andrzeja Fredrę, założyciela mka a także przez Jana ze Żmigrodu Stadnickiego, potwierdził Aleksander Stadnicki w r. 1624, Wiktoryn Stadnicki w r. 1682 i Aleksander Stadnicki w r. 1757. Dokumentem wydanym we Lwowie d. 10 czerwca 1643r. Ewa z Lewca Stadnicka, na Wiechowicah dziedziczna na N. dożywotnia pani funduje i wyposaża bractwo szkaplerza Najświętszej Panny przy kościele farnym pod wezw. Trójcy Przenajświętszej w Niemirowie (Arch. Bernard we Lwowie, C. t. 134, str. 297-299).

Dokumentem wydanym w N. d. 16 czerwca 1680 r. Wiktoryn ze Żmigrodu Stadnicki, kasztelan Przemyski , w Niemirowie, w Szczyrcu, Wankowicach, Gojsku, i Podlasiu dziedzic i Teresa z Tomisławic, połową tych dóbr wyposażona a na wszystkich dożywotnia pani, a na Białobokoach per jus obligatorium na Zapaloniu per jus communicativum dziedziczka wyposarzają kościół w Niemirowie (ib., C. t. 163, str. 1290-1302).

Pamiętnik szczepłocki wspomina, ze w N. istniał niegdyś klasztor bazyliański (Szematyzm monastyrów bazyliańskich, Lwów, 1867, str. 1879 Lu.Dz)

GEOGRAFIA

Niemirów al. Niemierów, rus. Nemyriw, miasteczko i zakład kąpieli siarczanych w pow. Rawa Ruska, leży pod 50°5′ płn-szer. i 41°3′ wsch-dług., 21 klm. na półn-zach. od Rawy Ruskiej, 12 klm. na płd. wsch. od st. kolei jarosławsko-sokalskiej w Horyńcu. Na płn. leży Wróblaczyn z Wolą Wróblaczyńską, na wsch. Przedmieście, na płd. wsch. Trościaniec, na płd. Wierzbiany i Zawadów, na zach. Szczepłoty, Płd. cześć miasteczka przepływa od wsch. na zach. poł. Smerdech, dopływ Zawadówki i przybiera w obrębie N. od praw. brz. pot. Czerniawkę. Wzdłuż granicy płn.-zach. płynie potok Rybna. W środkowej części obszaru leżą zabudowania miasteczka (262 m.). „Łazienki Niemirowskie” (245 m.) oddalone są o 3 klm. na płd.-zach. od rynku, W odl. 2 klm. na płn. zach. od N. leży grupa domów „Słobodiaki” (al. Słobudki), część mka. „Wólka Niemirowska”, leży tuż na płd. wsch. Jedna cześć N. zowie się „Piasek” (al. Femak), inna część „Skalskie”, jedna grupa domów „Seredyna”, a druga „Stecy”.

GOSPODARKA

Własn więk. ma roli or. 125, łąk i ogr. 132, pastw. 28, lasu 1086 mr.; wł. mn roli or. 787, i ogr., łąk 209, pastw. 99, lasu 15 mr. W lasach tutejszych (Horaj średni, Horaj zadni, Romańszczyzna, Bór.) występuje świerk.

LUDNOŚĆ, RELIGIA, URZĘDY, USŁUGI

W 1880 r. było 2635 mk. w gm., 32 na obsz. swor. (między nimi 449 obrz. rz. kat.), Par. rz. kat. w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec: lwowska. Do par. należą wsie Budomirz, Hruszow, Huta Kryształowa, Jasionówka, Poruby, Smolińskie Szuwary, Wierzbiany, Wróblaczyn i Zawadów. Pierwotnie około r. 1530 był tu kościół drewniany, wzniesiony „a fundatore hujus oppidi cubiculario regis Niemir”, Rok erekcyi parafi 1636. Fundatorem był Jan Stadnicki ze Źmigrodu. Teraźniejszy kościół murowany wzniesiono w r. 1640 a konsekrowano 1680 r. pod wezw. św. Trójcy. Par. gr.-kat. również w miejscu, dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Do tej parafi należy Przedmieście i Wola (Wólka Niemirowska). Jest tu cerkiew murowana wzniesiona przez Wiktora Stadnickiego ze Żmigrodu w r. 1669, ukończona kosztem hr. Piotra Moszyńskiego w r. 1852. Jest także murowana synagoga. N. jest siedzibą sądu powiat. i urz. poczt., posiada szkołę etatową dwuklasową, aptekę, młyn i browar. Była tu dawniej papiernia i huta szklana, ale szkło w niej wyrabiano lichego gatunku. Obecnie kwitnie tu tkactwo. Tutejszy fundusz ubogich założony przez Wiktora Stadnickiego w r. 1860, w celu utrzymania trzech ubogich, ma 1237 zł. m. k. w oblig. jako majątek zakładowy. Przełożonym funduszu jest proboszcz obrz. łac.

UZDROWISKO

Zakład kąpielowy zaczął tu urządzać Ignacy Hilary hr. Moszyński, właściciel N. W r. 1815 wybudował on na ten cel dom o 8 pokojach i 10 łazienkach a 20 wannach drewnianych. W 1851 r. przybył drugi budynek, w 18?6 trzeci, w r. 18?7 osobny budynek dla żydów o 30 pokojach a 40 wannach; w 1870 r. urządzono salę zabaw i teatr. W miesiącach letnich przebywał tu sam hrabia, a jego nadworna muzyka i narodowi aktorowie uprzyjemniali gościom pobyt. W latach następnych aż do 1834, przybyło jeszcze kilka budynków. Okres ten czasu najpomyślniejszy dla zakładu. W r. 1834 przebywało tu 200 gości, jakkolwiek urządzenie łazienek pozostawiało wiele do życzenia. Tutejsze źródła siarczane zaliczano do lepszych w Galicyi. Źródeł tych było cztery. Dwa dostarczały wodę do kąpieli, jedno do picia. Pierwszą analizę wody niemirowskiej robił Steller, aptekarz z Żółkwi, w r. 1821 (ob. Rozmaitości z r. 1825, № 23); w latach 1829 i 1830 czynił doświadczenia u samego źródła Teodor Torasiewicz ze Lwowa (ob Mnemosyne, Galizischer Abendblatt, 1832 № 72 i Rozmaitości, 1832, № 27); ponowną gruntowniejszą analizę dokonał znowu Steller w r. 1833 (Carl Steller „Das Niemirower Bad, physikalisch-chemisch untersucht”, Lemberg, 1833). Po wielkim pożarze, który w 1834 r. zniszczył miasteczko, zaczął i zakłąd kąpielowy podupadać a dotąd się nie podniósł, Bliższe szczegóły podają dzieła Uber die kalte salinische Schwefelquelle zu Niemirów, v. dr. Seidel, Wiedeń, 1837 r. i Źródła mineralne w Galicyi na Bukowinie p. T. Torosiewicza, Lwów, 1879, str. 140. W zbiorze Pawlikowskiego we Lwowie znajduje się rycina, przedstawiająca niemirowskie źródło kąpielowe.